Zurich (Fries: Surch) is een dorp in de gemeente Súdwest-Fryslân, in de Nederlandse provincie Friesland. Zurich ligt tussen Makkum en Harlingen aan de Waddenzee, iets ten noorden van de Afsluitdijk. In 2023 telde het dorp 135 inwoners. In het postcodegebied van Zurich ligt tevens een deel van de buurtschap Gooium.

De geschiedenis van Zurich

Zurich ligt vlakbij de plaats waar de Afsluitdijk uitkomt op de Friese kust. In de veertiende eeuw wordt Zurich voor het eerst genoemd onder de naam Suderinge (zuidoever).
Deze naam dankt het plaatsje aan de geografische ligging op de zuidelijke oever van de Marne.

De zeedijk

De zeedijk bij Zurich heeft een eigenaardige verloop. Dit verloop zou zijn ontstaan door de opeenvolgende bouw van drie dijken. Nadat de houten beschoeiing van de zeedijk van de Zuricher oordpolder in de jaren 1725-1730 ernstig te lijden had onder een paalwormenplaag, werd de houten bescherming na 1825 vervangen door een stenen glooiing.
In 1963 is deze dijk op Deltahoogte gebracht (10 meter +NAP). Deze Zuricher slaperdijk, naar ontwerp van Willem Loré, heeft een zeer flauwe helling die de golfslag beter breekt dan een steile dijk.

De kerk van Zurich

De kerk van Zurich heeft een bewogen geschiedenis. Oorspronkelijk had de toren een zadeldak. In 1772 werd de kerk afgebroken maar bleef de toren staan omdat hij als baken voor de scheepvaart niet gemist kon worden. Bijna honderd jaar stond de toren alleen. In 1864 werd er een nieuwe kerk tegenaan gebouwd.

Zurich heeft een ruim met jonge iepen omzoomd kerkhof. Er staat een late neorenaissancekerk uit ongeveer 1905 met mogelijk nog een middeleeuwse kern en toren met een achtzijdige lantaarn en een spits. Het metselwerk is versierd met rondboognissen met versieringen van kunststeen. De noordgevel is helemaal gesloten, de zuidgevel bevat vier rondboogvensters. Een zekere Roosjen zou de architect zijn. Een aannemer met die naam was bij de vernieuwing van de kerk van Cornwerd betrokken.

Op 1 januari 2009 telde Zurich 179 inwoners. De bewoners zijn voor hun voorzieningen grotendeels aangewezen op andere plaatsen zoals Witmarsum, Makkum en Harlingen.

Zurich, direct gelegen aan de Waddenzee en het IJsselmeer

Zurich is een dorp dat in de verdrukking is gekomen achter het spinnenweb van wegen bij de Kop van de Afsluitdijk en een tweetal dijken. Oorspronkelijk is het een komdorp, maar om de kerk is de kern in de loop van de tijd wat onduidelijk geworden, terwijl de bebouwing van de streken langs de dijk en de weg zich verdichtte. De zeedijk op Deltahoogte biedt een weids uitzicht over het dorp en de kale omgeving. De weerbarstigheid van het landschap heeft dichter Obe Postma, afkomstig uit het nabije Cornwerd, beschreven in De boerinne fan Surch:

Har earizer blinkt yn ’e sinne fier
Want it hiem leit heech en frij;
En beammen waachse net te Surch:
De see is te tichtebij

De andere dijk is de Zuricher slaperdijk die in 1732 moest worden aangelegd omdat de zeedijk van de Zuricheroordpolder ernstig was aangetast door de paalworm. Willem Loré had het plan ervoor gemaakt. Loré’s dijken hebben flauwe taluds die de golfslag beter breken dan steile dijken. Tegen de zool van de slaperdijk is de compacte lintbebouwing langs de Caspar di Roblesdijk ontwikkeld.

In de jaren tussen 1922 en 1932 heeft het dorp een drukte van belang gekend tijdens de aanleg van de Afsluitdijk. De dijkwerkers woonden in een dorp van barakken en zochten ’s avonds vertier in De Steenen Man waar het soms ruig toeging. Het barakkendorp is verdwenen, het hotel is nog steeds een accent in de bebouwing. De bescheiden naoorlogse dorpsuitbreiding ligt in het zuiden.